Mensen met trauma’s of zware depressies lijken baat te hebben bij het gebruik van middelen als lsd, ayahuasca of mdma. Zijn psychedelica klaar voor klinisch gebruik in de psychiatrie?
Zoran Bogdanović beeld Charlotte Van Hacht
23 oktober 2019 – verschenen in nr. 43
De zon begint te zakken, maar de straat is toch donkerder dan die hoort te zijn. Abnormaal grote ogen van voorbijgangers lijken me te penetreren. Ik hap naar adem. Nog maar honderd meter tot de voordeur van mijn vriend, maar de weg erheen bezorgt me hartkloppingen.
Opeens zijn de muren gekleurd, ze ademen. De studentenkamer is gevuld met wavy gitaarmuziek die zich zojuist als een vloedgolf over ons heen stortte en vijf minuten geleden was ik een mandarijn. Of was het vijf uur geleden? Tijd is maar een gek begrip, stelt mijn goede vriendin. ‘Was jij net ook de bank?’ vraag ik haar. ‘Ja’, knikt ze. Onze ‘tripsitter’ vertelt een onnodig lang verhaal. ‘Heb jij nog zin om naar hem te luisteren?’ vraag ik. ‘Nee’, luidt het antwoord droogjes. We barsten alledrie in lachen uit.
Maar ondertussen werkt mijn brein op volle toeren. Wie ben ik? Iemand die zijn eerste negentien jaar op aarde vaak bang was. Bang voor nieuwe gebeurtenissen, bang voor meningen en buiten de boot vallen. In mijn hoofd keer ik terug naar mijn vroege jeugd: de plotse verhuizing naar Nederland die mijn vertrouwde microkosmos in Bosnië deed instorten. De oorzaak van veel angsten die me ervan weerhouden om het leven te leven. De lsd legt een pijnlijke waarheid bloot, maar geeft ook hoop. Die dag, vijf jaar geleden, begint een vredesproces met mijn verleden.
Een snelle zoekopdracht via Google onthult talloze getuigenissen over de helende werking van lsd. Sommige gebruikers zouden na één trip van hun hardnekkige verslaving, depressie, anorexia of angststoornis af zijn, of er minder last van hebben. Vervang het woord ‘lsd’ met ‘mdma’, ‘ayahuasca’ of ‘magic mushrooms’ en je krijgt soortgelijke resultaten. Na decennia War on Drugs trekken deze entheogenen – middelen die het goddelijke in ons naar boven zouden brengen – weer massaal de aandacht van steeds meer medische experts wereldwijd. Ook in Nederland.
Het liefst ligt hij de hele dag onder het dekbed, de 52-jarige Kay de Vries. De acteur gaat sinds twintig jaar gebukt onder een zware depressie. ‘Het is sukkelen met therapieën, op en af. In mijn hoofd weet ik hoe het moet, goed in het leven staan. Maar het komt er niet uit.’
Ten einde raad besluit hij een ceremonie bij te wonen waar ayahuasca wordt gedronken. De thee wordt in de Amazone al duizenden jaren gebruikt voor spirituele reiniging en contact met het hiernamaals. Onder de sjamanen die de rituelen begeleiden heerst een consensus: de twee planten waarmee het brouwsel gemaakt wordt, hebben de mens ‘geroepen’. Hoe anders kan men in een oerwoud van tachtigduizend planten juist deze twee hebben gemengd? Toeval of niet, De Vries ligt met negen anderen op matrassen in een boerderij in Drenthe. De visioenen die hij ziet brengen hem naar een wereld ver van deze.
Demonische maskers en scherpe koraalpunten vullen de donkere oceaanbodem. De Vries weet het zeker: hij zwemt tussen afspiegelingen van zijn angsten. In de verte ziet hij lichtpuntjes en hij spoort zichzelf aan: ‘Daar moet ik heen!’
De afgelopen vijf jaar is het aantal ayahuasca-centra in Nederland van een handjevol gestegen naar zeventig. De centra trekken vooral Nederlanders van middelbare leeftijd aan, blijkt na telefoontjes en een oproep op Facebook. Deelnemers zijn vaak op zoek naar antwoorden op levensvragen, of willen van hun verslaving, anorexia of depressie af. Zoals De Vries, die onder begeleiding van panfluitmuziek, trommels en muziek van Mumford & Sons de reis van zijn leven maakt. Of ja: herboren wordt.
Het licht brengt hem naar de baarmoeder – ‘alles is nat!’ – en daarna belandt hij in een wieg. Zijn ouders kijken hem liefdevol aan. Vooral de blik van zijn vader, met wie hij nooit een goede relatie had, maakt veel los. ‘Zo heb ik hem nooit zien kijken. Toen zag ik dat hij echt van me houdt’, zegt De Vries later.
Bij een tweede sessie de volgende dag belandt De Vries in grenzeloze decors, die iets weg hebben van oneindige Penrose-trappen op schilderijen. Waar hij in het echte leven vastzat in zijn eigen mentale kooi, kan hij nu elke kant op. In caleidoscopische omgevingen steken spandoeken af waarop in koeienletters staat: ‘Ik ben er klaar mee!’
Geen dag is hij nog depressief geweest sinds die zesde februari van dit jaar, vertelt De Vries over de telefoon. ‘Mijn omgeving kijkt met stijgende verbazing naar me. Laatst was ik op een verjaardag. “Jij op een verjaardag?” vroegen mijn vrienden. Ik ben nog steeds mezelf, maar ik doe niet meer aan doemdenken. Ik ben zachter geworden en in plaats van problemen zie ik mogelijkheden.’ De Vries heeft kort na zijn ayahuasca-sessie zijn 86-jarige vader bezocht en hem omhelsd. ‘Nu het nog kan.’ Vóór de reis vreesde hij iedereen tegen te komen aan wie zijn angsten en onzekerheden zijn gerelateerd. De mavo-directeur die hem onterecht beschuldigde van onruststoken in de klas. De exen die zijn zelfvertrouwen afbraken. De herinneringen zijn er nog, maar ze spelen geen hoofdrol meer in zijn leven. Alles wat niet lukte tijdens decennia aan therapie kreeg hij in een weekend op een matras voor elkaar. ‘De angsten zie ik in een ander perspectief. Ik heb ze omarmd.’
Toch is ayahuasca net als de meeste entheogene middelen verboden in Nederland. Tot verbazing van De Vries: ‘Gelukkig is de wetenschap ermee bezig’, zegt hij. ‘Die kan deuren openzetten.’
‘Het fascinerende aan ayahuasca’, zegt Kim van Oorsouw, yogalerares en universitair docent psychologie aan de Universiteit van Maastricht, ‘is dat het therapeutische effect samenhangt met de mate waarin het bewustzijn verandert: oplossing van het ego, eenwording met een groter geheel en gelukzaligheid. Hoe intenser deze beleving, des te sterker de positieve effecten.’
Onderzoek naar ayahuasca en de werkzame stof dimethyltryptamine (DMT) is nog pril. Toch buigen steeds meer wetenschappers zich over de thee, ook op de Universiteit van Maastricht. Van Oorsouw publiceerde met collega’s een onderzoek onder 54 ceremoniedeelnemers die ervóór en erna een vragenlijst invulden. Van hen gaven 41 aan veel minder last te hebben van stress en depressieve klachten, in ieder geval tot een maand na de ceremonie. Veelbelovende resultaten, maar de onderzoeksgroep is nog klein en het pad naar grote, klinische onderzoeken lang. Eerst moet er meer kennis komen over de farmacologische effecten van ayahuasca.
Daarom is Van Oorsouw, die ayahuasca niet als drug maar als plantmedicijn ziet, een nieuw onderzoek gestart onder patiënten met hardnekkige depressies. Bij deze groep slaan behandelingen en antidepressiva niet aan. ‘Die mensen hebben het opgegeven. Enkele behandelaars vertellen mij dat ze patiënten willen doorverwijzen naar een ayahuasca-ceremonie, maar dat mag natuurlijk niet. Sommige mensen komen daar uiteindelijk toch terecht, maar wie weet kan een huisarts in de toekomst zeggen: “Je hebt alles geprobeerd, zou je niet eens ayahuasca proberen?”’
MRI-scans van patiënten die entheogenen gebruiken onthullen dat het brein opleeft en hersendelen die normaal weinig met elkaar communiceren dat opeens wel gaan doen. Emoties, herinneringen en zintuigen vervlechten zich in één ervaring. ‘Het brein gaat verbanden leggen die er eerst niet waren, of bestaande verbanden overschrijven’, zegt Van Oorsouw. ‘Je kunt opnieuw naar een pijnlijke situatie kijken zonder emotionele pijn, of juist de pijn omarmen. Dat is het acute effect, maar als de stof is uitgewerkt blijven de effecten.’
Een afname van activiteit ontstaat juist bij hersendelen die zich bekommeren om de toekomst en het verleden, het zogenaamde Default Mode Network. Dit maakt bij een angstig of depressief persoon overuren. ‘We hebben allemaal een stem die onze gedachten en acties evalueert en instinctief overal wat van vindt. Ayahuasca zorgt ervoor dat deze hersengebieden minder actief worden en kritische gedachten zonder oordeel passeren, net zoals bij meditatie.’
Zelf heeft hij niets met psychedelica, benadrukt Robert Schoevers. Toch leidt de hoogleraar en het afdelingshoofd psychiatrie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen het Nederlandse deel van een internationale studie naar psilocybine, de werkzame stof in triptruffels. Ook hier gaat het om hardnekkige depressies. ‘Mijn insteek is heel pragmatisch. Het lijkt te werken bij een bepaalde groep, nu is het tijd om te onderzoeken of psilocybine de voorzichtige belofte kan waarmaken.’De psychedelische ervaring is als kijken door een microscoop. ‘Een amoebe lijkt dan levensgroot. Zo worden ook emoties en herinneringen uitvergroot’
Zijn voorzichtige enthousiasme baseert hij op een paar Engelse studies naar psilocybine met kleine groepen van twintig zwaar depressieve patiënten. De resultaten zijn veelbelovend. Dit geldt ook voor vijftien rookverslaafden en 51 terminale kankerpatiënten. Van de rokers was na een jaar meer dan de helft nog steeds gestopt, vergeleken met gemiddeld dertig procent bij andere behandelingen. Van de kankerpatiënten had meer dan tachtig procent aanzienlijk minder last van angst en stress.
Maar dit betekent niet dat psychedelica klaar zijn voor klinisch therapeutisch gebruik. De meeste proefpersonen zijn tot nu toe vrijwilligers die zich openstellen voor een psychedelische ervaring. Dit schrijft Michiel van Elk, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam in zijn boek Extase uit 2017, waarin hij een wetenschappelijke verklaring zoekt voor mystieke ervaringen. ‘Deze groep is wellicht ontvankelijker voor de positieve effecten van psychedelica.’
Ook volgens Van Oorsouw en Schoevers zijn er nog te veel vragen onbeantwoord. Zijn er nog onbekende risicofactoren? Hoe scoren grotere studies met een placebo? Voor wie werkt het en voor wie niet? ‘Behandelmethodes kunnen aan het begin beloftevol lijken, maar de ontwikkeling van nieuwe behandelingen gaat vaak met vallen en opstaan’, zegt Schoevers, wiens collega’s in Utrecht en Leiden ook onderzoek doen naar psilocybine. ‘Bij succes van deze en andere studies kunnen we psilocybine-therapie over een aantal jaren wellicht ook in Nederland verwachten. Er zijn wereldwijd veel onderzoeksgroepen mee bezig.’
In de zeventiende eeuw namen Spanjaarden grote delen van Zuid- en Centraal-Amerika in, waar de oorspronkelijke inwoners vaak psychoactieve planten gebruikten tijdens rituelen. Het bezit en gebruik van psychedelica werd gelijkgesteld met ketterij en de inquisitie had haar handen vol aan het vervolgen van sjamanen en hun volgelingen. De eerste drugswetten ontstonden en het gebruik van entheogenen werd even zwaar bestraft als kannibalisme.
In de jaren vijftig en zestig keerden entheogenen terug, met name in de VS. Auteurs van Time en Life bereikten met hun psychedelische ervaringen uit eerste hand zo’n tien miljoen Amerikanen. Het gevoel van eenheid met het universum dat de middelen opwekken, sloeg ook aan in de tegencultuur. Een deel van de gebruikers ageerde tegen het uitbuitende kapitalisme en de schijnbaar oneindig durende oorlog in Vietnam: ‘Drop Acid (lsd), Not Bombs’ verscheen als leus op protestborden. Musici en kunstenaars gebruikten de stof om hun creativiteit te verhogen, Bob Dylan noemde het een medicijn: ‘Je neemt lsd en je snapt het meteen. Je hoeft het niet te blijven nemen.’
Lsd trok ook de aandacht van psychiaters en psychologen. Alcoholverslaafden werden met relatief succes behandeld en de drug verlaagde onder een kleine groep gevangenen het recidivegehalte. Een van de psychedelische pioniers was de psycholoog Timothy Leary. Hij diende op Harvard psychedelica toe aan vrijwillige studenten. Al gauw werd duidelijk: in verkeerde handen zijn deze middelen levensgevaarlijk.
Tijdens spitsuur op Huntington Avenue in Boston liep een van de vrijwilligers van Leary doodleuk de weg op. ‘Ik ben God en niets kan mij deren!’ Leary werd ontslagen. In Nederland mocht de psychiater Jan Bastiaans vanaf 1966 als een van de weinigen lsd toedienen bij therapiesessies. In de daaropvolgende 21 jaar zweerden honderden kampoverlevenden en voormalige verzetsstrijders bij Bastiaans. De lsd gaf ze een kans om hun trauma’s vanuit een ander perspectief te bekijken. Het ging niet altijd goed. Oudere patiënten met acuut stikkingsgevaar en hartproblemen werden met ambulances weggevoerd naar het ziekenhuis. Het omhooghalen van trauma’s kan extra heftig zijn door lsd en zorgt voor levensechte herbelevingen, die bij sommige patiënten leiden tot psychoses.
Met het aantreden van president Nixon startte eind jaren zestig een campagne tegen entheogenen. Niet alleen ten koste van de wetenschappers die wél zorgvuldig onderzoek deden, ook van de anti-oorlogsbeweging en zwarte Amerikanen, die steeds in verband werden gebracht met drugs. ‘Wisten we dat we over drugs logen? Natuurlijk!’ zou Nixons assistent John Ehrlichman in 1994 bekennen. Maar de propagandagolf had vanaf de jaren zeventig al wereldwijd gevolgen: entheogenen gingen ondergronds.
Nu, decennia later, wordt wederom gesproken van een psychedelische golf. In de VS is het aantal jongeren tussen de 18 en 25 jaar dat lsd heeft gebruikt gestegen van 317.000 naar 1,1 miljoen in 2017 en soortgelijke trends zijn in andere westerse landen zichtbaar. Hoe gevaarlijk is dit?
Het lijkt mee te vallen, blijkt uit onderzoeken naar drugs, zoals die van neurofarmacoloog David Nutt uit 2010. Daarin scoren juist legale middelen zoals alcohol en tabak hoog qua gezondheids- en verslavingsgevaar. Entheogenen bungelen onder aan de lijst. Toch zijn er dit jaar in Nederland twee personen overleden in centra waar exotische DMT-planten waaronder ayahuasca worden toegediend en zijn er gevallen bekend van mensen die tijdens een lsd- of truffeltrip van grote hoogtes vallen, of zelfs springen. Wat verklaart de sterfgevallen, als entheogenen zo veilig zouden zijn?
Ayahuasca schakelt de bescherming van je maag-darmsysteem uit, daarom wordt een paar dagen voor inname een streng dieet aangeraden. Experts raden het gebruik van entheogenen af voor degenen die moeite hebben zich mee te laten nemen door een ervaring: overgave is belangrijk, controledrang en angst kunnen uiteindelijk tot psychoses leiden. Daarom zijn mentale voorbereiding en een veilige omgeving een voorwaarde, net als de begeleiding van een nuchter persoon.
‘Drugs doen gaat nooit zonder risico’s’, schrijft Michael Pollan in zijn boek How to Change Your Mind uit 2018. De auteur en Harvard-professor probeert in zijn bestseller – samen met experts die hun leven wijden aan onderzoek naar entheogenen – de mystieke ervaringen van gebruikers te ontrafelen. Zelf evolueert hij van ‘onwillige psychonaut’ die gelooft dat je van lsd kunt vliegen naar een gefascineerde criticus. Tijdens een trip zag hij zijn vader als kind en werd hij overvallen door een gevoel van empathie naar de man door wie hij op de wereld kwam. ‘De ervaring voelt echter dan echt.’
In de westerse samenleving worden mystieke ervaringen tijdens trips dikwijls weggezet als louter drugservaringen. Dat is een lege verklaring, vindt Pollan. ‘De inzichten die een gebruiker opdoet ontstaan niet uit het niets, en al helemaal niet uit een stofje. Ze ontstaan in onze geest en vertellen ons op z’n minst iets over onszelf.’
Nachum is een jonge, fitte militair met soldatencoupe. Zijn doel is een plek in de beste verkenningseenheid van het Israëlische leger. Om zes uur ’s ochtends komt hij thuis van een trainingskamp. ‘Ik wil met je praten’, zegt zijn vader, een gelovige man van weinig woorden. Een gevoel van onbehagen bekruipt Nachum wanneer pa tegenover hem gaat zitten. Hij voelt zijn vaders handen over zijn lichaam gaan.
‘Ik bevroor. Ik bevroor jarenlang’, vertelt Nachum in de documentaire Trip of Compassion (2017). Hij is een van de tien vrijwilligers bij een onderzoek naar het posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Net als bij de anderen heeft een heftige gebeurtenis zijn leven verwoest. Door constante nachtmerries en flashbacks verlaat hij noodgedwongen het leger. Antidepressiva en reguliere therapieën slaan niet aan. Vanbuiten lacht hij, vanbinnen voelt hij zich dood.
‘Ik ben bang dat ik in een psychose iemand verkracht.’ Nachum zit met een verwilderde baard bij het kennismakingsgesprek tegenover twee psychologen, een man en een vrouw. Zijn handen en benen slaat hij over elkaar, zijn puntschoen trilt op en neer. Als een bang dier kijkt hij onrustig om zich heen. In drie voorbereidende sessies deelt hij zijn grootste angsten. Zijn dochters iets aandoen, daar vreest hij het meest voor.
Bij de vierde sessie krijgt hij een pil met mdma, bekend als partydrug die extase en liefdevolle gevoelens oproept. Op de muur tegenover hem hangt een modern schilderij, met kleurige contouren die in elkaar overlopen. Nachum herkent hierin een leeuw en is bang: het Hebreeuwse woord voor ‘leeuw’ lijkt op ‘incest’.‘Loop een aantal dagen met een rugzak door de bergen en je raakt ook een beetje ontheven, je krijgt een nieuw perspectief’
De pil begint te werken. Wit zonlicht komt de kamer binnen, die door een tapijt en kamerplanten oogt als een fijne plek. Omwikkeld met een dekentje kijkt Nachum weer naar dat schilderij. De leeuw heeft plaatsgemaakt voor een paard. ‘In mijn jeugd reed ik veel paard’, zegt hij met een warme blik. ‘Mijn symbool voor vrijheid.’ In twee mdma-sessies danst, huilt en praat hij. De therapeuten houden zijn hand vast en geven hem knuffels. Zijn mooiste, maar ook meest duistere herinneringen komen omhoog. Met ogen dicht herleeft hij ze.
‘Ik ben weer in mijn kamer’, zegt hij. Naast hem weer zijn vader, weer grijpen die handen Nachum. Hij wordt overvallen door angst, maar ditmaal verzet hij zich. ‘Ik wil niet dat je dit doet!’ Niet langer voelt hij zich onderdrukt door zijn vader. Het blijkt een doorbraak. Na twintig jaar beheerst het trauma niet langer zijn leven. Dat geldt voor acht van de tien patiënten die in 2015 meededen aan het onderzoek. De resultaten zijn wonderbaarlijk: bij jarenlange, complexe PTSS zou volledige genezing onmogelijk zijn.
Mdma is het eerste entheogene middel dat legaal voor therapie gebruikt gaat worden, misschien al over twee jaar. In de VS is deze zomer de derde en laatste onderzoeksfase gestart met PTSS-patiënten. Uit de vorige testfase bleek dat 78 van 107 veteranen met hardnekkige PTSS na een jaar geen symptomen meer hadden. Revolutionaire resultaten volgens wetenschappers, maar evenals met psilocybine en ayahuasca moet de onderzoeksgroep groter.
Een Europese studie begint dit najaar met ook Nederland als deelnemer. Bij positieve resultaten kunnen de eerste Nederlandse mdma-klinieken binnen zes jaar realiteit zijn. Een mogelijke doorbraak in de psychologie en psychiatrie, die sinds de uitvinding van Prozac in de jaren negentig weinig ontwikkelingen kent qua medicijnen. Ook lijkt een nieuwe rol weggelegd voor de therapeut: een troostend en knuffelend medemens die zich afzijdig houdt en de patiënt met behulp van de drug het werk laat doen. Maar entheogenen zijn meer dan een potentieel medicijn.
Van Mexico tot Indonesië worden in jungles en afgelegen dorpjes steeds meer ceremonies met triptruffels gehouden – in Nederland zijn de schimmelsoorten legaal te koop in smartshops. Ze zijn booming business. Voor een paar duizend euro boeken geïnteresseerden uit heel de wereld – de helft uit de VS en Engeland – een weekend in een van de twintig Nederlandse retraites. Maar niet om van hun mentale aandoening af te komen. Sterker nog, als tijdens de screening blijkt dat je een geestelijke stoornis hebt, word je geweerd.
‘We richten ons op mensen zonder therapeutische reden om te trippen’, zegt Daan Keiman, hoofd van het gezondheidsteam van Synthesis Retreat, dat in een verbouwde kerk in Zandvoort truffelsessies organiseert. Keiman is socioloog met een master Spiritual Care van de Vrije Universiteit Amsterdam op zak.
Ik ontmoet hem in de Amsterdamse smartshop Kokopelli. Hij heeft een goedverzorgde baard, een bril en een paardenstaart. De winkel is drukbezocht dus we zoeken onze toevlucht in de lichte kelder. Keiman is begeleider tijdens de retraitesessies, sinds de oprichting vorig jaar bezocht door een paar honderd mensen. ‘Vooral kritische wetenschappers, academici en zakenlieden.’
Hun beweegredenen lopen uiteen: een zoektocht naar meer zelfvertrouwen, sturing in het leven, zelfreflectie, of een mystieke ervaring en spiritualiteit. Weer een andere groep zoekt naar antwoorden voor uitdagingen op werk of een problematische relatie. Deelnemers komen aan op vrijdag en delen hun levensverhalen en intenties voor de trip. Op zaterdag ligt een groep van tussen de zes en veertien deelnemers op matrassen rond een altaar. Op de achtergrond staat een EHBO’er paraat. Tekstloze sfeermuziek vult de ruimte en iedereen heeft een slaapmasker op: klaar voor een innerlijke reis.
‘We hadden een moeder die haar kind was verloren’, zegt Keiman. ‘Ze huilde heel erg. Een paar deelnemers voelden een diepe compassie voor haar, en die compassie was voor hen bijna een mystieke ervaring. Ze voelden een nieuwe diepte van empathie.’
Bij de ervaringen komt het hele spectrum van emoties omhoog. Dus ook boosheid, vertelt Keiman. ‘Een persoon stopte in het alledaagse leven constant zijn woede weg. Opeens komt dat eruit: “Goddamnit, fuck you!” Anderen moedigden hem dan aan: “Yeah, gooi het eruit!” Maar soms leidt dit ook tot irritaties. De een heeft verdriet terwijl de ander zich kapot lacht. “Shut up!” hoor je wel eens. Als iemand een kwartier lang ligt te blèren, grijpen we in. Maar als het vijf minuten duurt vragen we degene die zich eraan stoort: wat gebeurt er bij jou? Waar komt je irritatie vandaan?’
Openbaringen zijn tijdens de sessies aan de orde van de dag – inzichten die tot radicale veranderingen in denkwijze leiden. Iedere deelnemer houdt dan ook een nagesprek met Keiman en collega’s: ‘We raden iedereen aan om in de eerste twee maanden na de ervaring geen radicale beslissingen te nemen’, zegt Keiman, die de psychedelische ervaring vergelijkt met kijken door een microscoop. ‘Een amoebe lijkt dan levensgroot. Hetzelfde gebeurt met emoties en herinneringen, ze worden uitvergroot.’
Veel mensen die ooit entheogenen hebben gebruikt, scharen de ervaring in de top vijf van hun belangrijkste levenservaringen. Zo ook 164 van de 245 deelnemers aan het psilocybine-onderzoek van de Johns Hopkins Universiteit, bleek in 2016 na vijftien jaar onderzoek. Maar dit betekent niet dat psychedelica wondermiddelen zijn, zegt Keiman. ‘Sommige mensen halen geen lessen uit hun trips. Het is lang niet voor iedereen.’
Volgens psychiater Schoevers zijn de retraites niets meer dan een van de vele manieren om de zin van het leven te ontdekken. ‘Loop een aantal dagen met een rugzak door de bergen en je raakt ook een beetje ontheven, je krijgt een nieuw perspectief. Het is niet zo dat we meteen een nieuw middel hebben voor depressie en dat er opeens een nieuw soort mens aan het ontstaan is. In een romantische bui kun je dat denken, maar ik geloof er niet in.’
Waarom werd ik een mandarijn? Deze vraag stelde ik op Skype aan Ben Salet, die tot zijn twintigste een leven als ingenieur voor zich zag, tot hij zich na een ayahuasca-trip in de Amazone afvroeg wat hij écht wilde worden. Nu is hij een vooraanstaande psycholoog in Israël met een PhD achter zijn naam. ‘De menselijke ervaring is dat elk object, elk wezen en elke gebeurtenis aparte zaken zijn. Door psychedelica ervaren we een ander bewustzijnsniveau waarin alles één flow is en jij en ik niet los van elkaar staan. Deze ervaring kan doodeng zijn – ego-oplossing voelt soms als doodgaan – maar ook enorm bevrijdend en verbindend met je omgeving en de kosmos.’
Betekent dit dat entheogene middelen spiritueel van zichzelf zijn?
‘Nee’, zei psychiater en DMT-expert Rick Strassman deze zomer in een publiek interview in Arizona. Na decennia onderzoek concludeert hij dat psychedelica als een versterker van de geest werken: ‘Als mensen zich voorbereiden op een spirituele ervaring, zullen zij deze bij een trip ook ervaren.’
Toch blijven er veel vragen onbeantwoord. Wat is bewustzijn en hoe staat het in verband met psychedelica? Hoe kan het dat DMT-gebruikers die in dezelfde kamer trippen, soms in dezelfde hallucinatoire omgeving terechtkomen? Waarom komen alien-achtige wezens voor in veel DMT-trips? En is er een verband tussen schimmels die neurale netwerken van bomen verbinden, maar ook ons een gevoel van verbondenheid met de natuur geven?
Dit hopen de onderzoekers van het Imperial Centre for Psychedelic Research in Londen te achterhalen. Het centrum is deze zomer geopend en zal, bewapend met ervaren wetenschappers en MRI-scanners, ook de strijd aangaan met mentale aandoeningen, zoals depressies en eetstoornissen.
Er komen grote veranderingen in de psychologie, vertelt psycholoog Salet. Viermaal per jaar vliegt hij naar Nederland om deelnemers van truffelceremonies te begeleiden. In de jungle leerde hij veilig omgaan met entheogenen. ‘Wat ze in Mexico doen, een kampvuur en veel gezang, past niet onze cultuur. Maar hun millennia oude sjamanenkennis kunnen wij integreren in de westerse psychologie.’
In Groningen werkt hoogleraar Robert Schoevers aan de afrondende fase van een onderzoek naar het verdovende middel ketamine, dat het ook goed doet op feestjes. Schoevers onderzoekt de stof als medicijn tegen depressie, die als neusspray binnen vier jaar op de markt kan verschijnen. Langzaamaan trekt de wetenschap entheogenen weer uit de taboesfeer.
Jaarlijks komen wetenschappers en therapeuten samen op de conferentie The Future of Psychedelic Psychiatry. Twee jaar terug was een van de panelleden Thomas Insel, voormalig hoofd van het Amerikaanse instituut voor geestelijke gezondheid. ‘Ik ben onder de indruk van jullie’, luidt zijn boodschap die gepaard gaat met een waarschuwing: ‘Eén slordige wetenschapper of één incident en het kan gedaan zijn met jullie veelbelovende werk. Don’t screw this up.’